કેન્દ્રીય શિક્ષણ મંત્રી ધર્મેન્દ્ર પ્રધાને લોકસભામાં ‘વિકસિત ભારત શિક્ષણ બિલ 2025’ રજૂ કર્યું છે. આ કાયદાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ દેશની તમામ ઉચ્ચ શિક્ષણ સંસ્થાઓની દેખરેખ અને ગુણવત્તા નિયમન માટે એક મજબૂત માળખું ઊભું કરવાનો છે. આ નવા નિયમો દ્વારા શિક્ષણની ગુણવત્તા સુધારવા અને ભારતને વૈશ્વિક શૈક્ષણિક કેન્દ્ર બનાવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે, પરંતુ આ બિલ શૈક્ષણિક સ્વતંત્રતાને લઈને વિવાદમાં પણ છે.નવા બિલનું માળખું, ‘મુખ્ય કમિશન’ અને ત્રણ કાઉન્સિલઆ કાયદા હેઠળ, દેશભરમાં ઉચ્ચ શિક્ષણનું નિરીક્ષણ કરવા માટે એક ‘મુખ્ય કમિશન’ની સ્થાપના કરવામાં આવશે. જેમાં એક અધ્યક્ષ, એક વરિષ્ઠ શિક્ષક/નિષ્ણાત, કેન્દ્ર સરકારનો પ્રતિનિધિ અને એક સચિવ હશે.
કાર્યમાં સંઘર્ષ ટાળવા માટે, કમિશન હેઠળ ત્રણ અલગ-અલગ કાઉન્સિલ કામ કરશે.નિયમનકારી પરિષદ•કોલેજો અને યુનિવર્સિટીઓના યોગ્ય કાર્યનું નિરીક્ષણ કરશે.•ભંડોળના યોગ્ય ઉપયોગનું નિરીક્ષણ કરશે.•વિદ્યાર્થીઓ અને ફેકલ્ટીની ફરિયાદોનું નિરાકરણ કરશે.•એ પણ સુનિશ્ચિત કરશે કે શિક્ષણ ફક્ત પૈસા કમાવવાનો વ્યવસાય ન બને.
મૂલ્યાંકન કરશે કે કઈ કોલેજો અથવા યુનિવર્સિટીઓ યોગ્ય ધોરણોને પૂર્ણ કરે છે.•માન્યતા આપશે અથવા પાછી ખેંચી લેશે.•બધી માન્યતા માહિતી જાહેરમાં ઉપલબ્ધ રહેશે.સ્ટાન્ડર્ડ્સ કાઉન્સિલ•શિક્ષણનું ધોરણ નક્કી કરશે.•ક્રેડિટ ટ્રાન્સફર અને વિદ્યાર્થીઓની ગતિશીલતાને નિયંત્રિત કરશે.•શિક્ષકો માટે ધોરણો અને નિયમો નક્કી કરશે.બિલ કઈ સંસ્થાઓને લાગુ પડશે?આ કાયદો તમામ કેન્દ્રીય અને રાજ્ય યુનિવર્સિટીઓ, ડીમ્ડ યુનિવર્સિટીઓ, IIT, NIT, કોલેજો, ઓનલાઈન અને ડિસ્ટન્સ લર્નિંગ સંસ્થાઓને લાગુ પડશે. જોકે, મેડિકલ, કાયદો, ફાર્મસી અને નર્સિંગ જેવા વ્યવસાયિક અભ્યાસક્રમો સીધા આવરી લેવાશે નહીં, પરંતુ તેમને પણ નવા ધોરણોનું પાલન કરવું પડશે.
બિલમાં કેન્દ્ર સરકારને કમિશનને માર્ગદર્શન આપવા, મુખ્ય હોદ્દાઓ પર નિમણૂક કરવા અને વિદેશી યુનિવર્સિટીઓને મંજૂરી આપવાની સત્તા આપવામાં આવી છે. જો જરૂર પડે તો સરકાર કમિશન કે કાઉન્સિલને વિસર્જન પણ કરી શકે છે. તમામ સંસ્થાઓએ સંસદમાં જવાબ, વાર્ષિક અહેવાલો અને ઓડિટ સબમિટ કરવા ફરજિયાત રહેશે.સંભવિત લાભો અને ફેરફારો•શિક્ષણ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવશે જે વિદ્યાર્થીઓને નોકરીઓ અને કુશળતા મેળવવામાં મદદ કરશે.•ફરિયાદ નિવારણ પદ્ધતિ મજબૂત બનશે, જેથી વિદ્યાર્થીઓની સમસ્યાઓનું ઝડપી અને અસરકારક નિરાકરણ થાય.• બધી કોલેજો અને યુનિવર્સિટીઓ સમાન નિયમો અને પ્રક્રિયાઓ હેઠળ કાર્ય કરશે. નવી કોલેજો ખોલવી સરળ બનશે.વિવાદ અને વિરોધના મુદ્દાઓઆ બિલના વિરોધ પાછળ મુખ્ય ચિંતા શૈક્ષણિક સ્વતંત્રતા (Academic Freedom)ની છે. વિવેચકો માને છે કે આ બિલ શિક્ષણ પર સરકારનું નિયંત્રણ વધારશે, જેનાથી કોલેજો અને યુનિવર્સિટીઓની સ્વતંત્રતા નબળી પડશે. એવો ડર છે કે નાની અને ગ્રામીણ કોલેજો નવા નિયમોનું પાલન કરવામાં અસમર્થ રહેશે અને બંધ થઈ શકે છે. કેટલાક નિષ્ણાતો માને છે કે બિલ શિક્ષણને માત્ર નોકરી સંબંધિત કૌશલ્ય સુધી મર્યાદિત કરશે, જે વાસ્તવિક જ્ઞાન અને સંશોધનનું મહત્ત્વ ઘટાડશે.
Leave a Reply